وی که از اعضای شورای تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به فرمان امام خمینی (ره) در سال 57 بود و هم اکنون به عنوان یک فیلسوف و مجتهد عهده دار ریاست بنیاد حکمت اسلامی صدرا است، در گفتگویی مشروح با همشهری ماه به تاریخچه تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و جریانات اوایل پیروزی انقلاب اسلامی اشاره کرد و از برخی جریانات پرده برداشت.
گفتگوی مشروح همشهری ماه با آیت الله سید محمد خامنهای در ذیل میاید:
× از اینجا شروع کنیم که همیشه این سئوال در ذهنمان مطرح بود که شما به عنوان شخصیت سیاسی - مذهبی کشور در اوایل انقلاب و بعد از آن حضور در مجلس اول ، دوم و تصویب قانون اساسی چطور شد به ناگاه از سیاست دور شدید؟
البته این تصوراتی است که از طرف افراد و اشخاص پیش میآید دقیقا به مانند فردی که سال ها ورزش میکند بعد ورزش را کنار میگذارد. این به معنای کنار گذاشتن ورزش از طرف آن ورزشکار نیست. این قضاوتهای از دور است و از نزدیک اینطور نیست و این یک مبنای تئوریک دارد.
اگر واقعا سیاست به معنایی است که ما تعریف می کنیم یعنی حسن اداره جامعه بهترین سیاستمداران ما چه کسانی بودند؟ مگر ائمه نبودند آنها که رئیس جمهور نبودند؛ برنامه ریز و آماده برای اجرا بودند و این معنای سیاست است. البته نباید فراموش کرد سیاست از دیانت جدا نیست و راس حکومت ولی فقیه است که در قانون اساسی آمده است است و این را اسلام می گوید که سیاست وظیفه هر کس است.
در مملکت اگر 70 میلیون جمعیت است هر 70 میلیون مسئول حسن اداره این مملکت هستند و باید بپذیریم که همه در یک کشتی سواریم و باید مواظب باشیم رخنه در آن ایجاد نشود زیرا آن وقت همه در خطرند.
× از سابقه مبارزاتی خود در دوره انقلاب برایمان بگویید از چه دورهای شروع به فعالیت کردید؟
خیلی زود شروع کردم حتی قبل از امام (ره). زمینه سازی کردیم و بعد که امام (ره) کارش را آغاز کرد من جز 10 نفر اول بودم. البته این مطالبی که به شما میگویم در هیچ جا هنوز به چاپ نرسیده است اما برای خود من روشن است که ما پای این مبارزات بودیم تا رسیدن به انقلاب من کسی بودم که قبل از انقلاب گفتم این انقلاب پیروز می شود در صورتی که هیچ علامتی نبود .
× چه جالب! چطور به این نتیجه رسیده بودید که این انقلاب پیروز میشود؟
قبل از سال 57 یعنی در حول و حوش سال 54 موسسه تحقیقاتی حقوق اسلام را با 30 نفر از طلاب و سرمایهگذارهای بازار راهاندازی کردیم و قرار شد در آن قوانین آینده را برای کشور آماده کنیم و این نخستین گام ما برای پیروزی انقلاب بود. بعد از آن در سخت ترین مقطع وکیل دادگستری شدم و ناظر جریان مبارزات و سخت گیرها و دیدن خیلی پروندهها سبب شد حس کنم این انقلاب پیروز است و اینچنین بود که وارد عرصه شدم.
× در این دوره در کجاها فعالیت کردید؟
هفته اول انقلاب مدرسه رفاه دست من بود با تمام تشکیلات. بعد دادسرای انقلاب و بعد مجلس خبرگان. البته در مجلس خبرگان احزاب و دسته جات از من خواستند که وارد عرضه شوم و من حس کردم عرصه کار است و شروع به فعالیت کردم.
× از وضعیت مجلس و تصویب قانون اساسی برایمان بگویید؟
اول اینکه باید تاکید کنم در سطوح بینالمللی هرکس مدعی قانون اساسی بهتر است حاضرم به مناظره بروم. قانون اساسی ایران بهترین قانون اساسی دنیاست.
وقتی وارد مجلس شدم خیلی شلوغ بود این شلوغی هم از این جهت بود که همه احزاب بودند از نهضت آزادی بگیرید تا باقی دستهها و همه هم با هم درگیر بودند. احساس مسئولیت کردم و پای کار ایستادم. در حال حاضر هم صورت مذاکرات مجلس نشان میدهد در آن زمان کجاها حرف زدم دقیقا اگر نگاه کنید هر کجا احساس وظیفه کردم وارد میدان شدم . در مجلس دوم اما مسایل و دعواها خانوادگی شد. در هر دو دوره مجلس به طور معمول بسیار بد اداره میشد آییننامه ها خوب عمل نمی شد.
اواخر مجلس دوم بود که احساس کردم که دیگر کاری در مجلس نداریم ، همه دارند سر نخود و کشمش دعوا می کنند. ملت هم آگاهی لازم را پیدا کرده بودند و بسیاری از جوانها که بسیار با فهم بودند نیز وارد میدان شده بودند و من عملا کنار کشیدیم و مجلس های بعد هم شد جای افراد با خطوط سیاسی ناهنجار و ضد هنجار.
بعد هم آمدم اینجا که کار اساسی فرهنگی انجام بدهم کاری که ظاهر ندارد نیاز به تبلیغ و مصاحبه هم برای خودم ندارم خیلی ها به من انتقاد داشتند که چرا چهره رسانهای نمیشوم مانند شیخ صادق خلخالی. اما من معتقدم باید کار کرد نه حرف زد. در بنیاد صدرا هم در آن مجله تخصصی فلسفه را به اسم خردنامه منتشر کردم که در زمان خودش بی نظیر بود. امما در حال حاضر دهه ها مجله داریم که در سطح بالای پژوهشی است که این بسیار خوب است.
× در مجلس خبرگان چطور؟
در آن جا هم به همین صورت بود . در مجلس خبرگان ما یک جا داشتیم به قول معروف غذا را میپختیم و یک جا عرضه میکردیم. کمیسیونهای فرعی عصرها تشکیل جلسه غیر رسمی میدادند در آن جا حرفها را میزدیم اگر لازم بود شاخ به شاخ میشدیم رای میگرفتیم و اگر طرحی رای میاورد فردا صبح در جلسه به صورت نمایشی دوباره این کار را انجام میدادیم و عملا روزها کاری در این مجلس نداشتیم. اما من در جایی که احساس میکردم نیازی نیست حرف نمیزدم. خدا رحمت کند آقای منتظری را همیشه به من می گفت: سید یک چیزی بگو! انتظار داشتند سخنگوی آنها باشم.
× حرف از احساس خطرن کردن و بعد وارد میدان شدن زدید، این ایده بسیار خوبی است که متاسفانه بسیاری از سیاستمداران ما این تفکر را ندارند در این مورد کمی برایمان توضیح میدهید؟
جواب سئوال شما اینجاست که زمانی باید یک روحانی وارد سیاست شود که احساس خطر کند، زمانی که چهار تا جوان میتوانند خطر را دفع کنند و برای خودشان مشکلی پیش نیاید و خطری در پیش نیست چه نیازی به حضور من و امثال من است؟
من به هر قیمتی وارد صحنه نمی شوم هر وقت احساس کنم جوانترها بر زمین افتادند من به جلو میآیم آن زمان وظیفه من است. ما کار پشتیبانی میکنیم. در یک سطحی اقتضا میکرد که شبانه روز کار کنیم و در میدان باشیم ، بودیم . من در آن مقطع شبها خیلی کم میخوابیدم و از صبح بعد از نماز مشغول کار های مربوط به مجلس بودم. به پروندههای مختلف در کمیسیونهای مختلف میپرداختم و بعد جلوی پادگان روبروی مجلس ورزش میکردم و وقتی بر میگشتم به عنوان رئیس کمیسیون مشغول کار میشدم و تازه ساعت هشت نماینده های با چشم ]ای نیمه باز می امدند و من آن زمان تمام کارها را کرده بودم و در مجلس می نشستم و بعد از آن در کمیسیون مشغول فعالیت می شدم و تازه شب طرح و لوایح را مطالعه می کردم.
به طور مثال دقیقا به یاد دارم که برای نوشتن پیش نویس طرح آزاد سازی گروگان های آمریکایی در قرارداد الجزایر بین ایران و آمریکا را من نوشتم. سید محمود کاشانی گفت حاج آقا شما خودت تنهایی بنویس این قرارداد را. من هم در آن زمان جایی نداشتم رفتم در پستو جایی که برای رختخواب های اضافه بود از رختخواب ها به عنوان میز استفاده کردم و هشت صفحه قرارداد را که در حال حاضر در صورت مذاکرات مجلس هم است نوشتم. فقط یک اصلاحیه داشت که سفارتخانه به جاسوس خانه تبدیل شد.
در آن زمان امام (ره) بود و ما به اعتماد امام جلو آمدیم و در حال حاضر هم مقام رهبری آگاه و ناظر داریم که می تواند دستور دهد و عمل شود و با وجود او نیازی به این نیست شمشمیر بکشم. در جامعه سیاست؛ مجلسی ها از پس مجلسی ها و دولتی ها از پس دولتی ها بر می بالای سر همه این ها رهبر هست و ضرورت نیست ما به میدان بیاییم. شما نگاه کنید هرکس در ایران به سربازی میرود سرباز وظیفه است اگر جنگ شود به میدان میآید اما به طور معمول و عادی کاری ندارند و به عنوان یار ذخیره هستند. در سیاست هم همین است ما ذخیره هستیم.
سیاست به عنوان وظیقه دینی هیچ وقت تمام نمیشود اگر انسان 95 ساله هم باشد باید عصازنان و خم با عصا دشمن را تهدید کند ولو اینکه شهید شود.
یعنی شما معتقدید در حال حاضر فضا آنقدر مناسبت است و افراط و تفریط وجود ندارد که بخواهید وارد میدان شوید؟ و هنوز فکر می کنید نیازی به دخالت نیست؟
ببینید یکی از ابزارهای دخالت جراید و رسانهها هستند، در حال حاضر هرکس به من مراجعه کند نظرم را اعلام میکنم شاید راهگشا باشد. هنوز جراید و رسانهها نیازی احساس نکردند در زمان انتخابات صدا و سیما هیچگاه به سراغ من به عنوان یک آدم مطلع و جامعهشناس که جامعه خودش را به خوبی میشناسد و مطالعه جامعه شناسی دارد به سراغ من نیامد شاید من حرفهایی داشتم که به درد مردم میخوردو در حال حاضر خبرنگاران از من میپرسند فلسفه به چه درد میخورد من هم جواب میدهم و دیگر سئوالی نمیشود.
البته من فکر میکنم به دلیل حضور قشر جوان در روزنامهنگاری ایران و تاریخ شفاهی انقلاب ذهنیت حضور شما وجود ندارد شاید به همین دلیل است؟ شما فکر نمیکنید؟
من هیچ وقت درب را نبستم و همیشه بودهام و در طول این 40 سال مبارزات سیاسی همیشه هم پاسخگو بودهام .